Елімізде утиль алымна қарсы күрескер ретінде көпшілікке танымал болған Санжар Боқаев туралы не білеміз? Ол шынында да халықтың қамын ойлайтын оппозицинер ме, әлде биліктің тапсырмасын орындап жүрген "саяси әртіс" пе? Оның көздеген мақсаты мәлімдегеніне сай келе ме, жоқ па, ол жағы белгісіз. Бірақ саясаткердің өткен жолы тиісті пікірге келу үшін назар аударарлық.

Санжар Омарұлы Боқаев 1982 жылдың 2 наурызында Алматыда туған. Білімі: АҚШ Колумбия университеті. Ломоносов атындағы ММУ. РФ Президенті жанындағы Ресей Мемлекеттік қызмет академиясы, «Саясаттану» мамандығы. Саясаттану PhD докторы.

Еңбек жолы: Боқаев еңбек жолын ҚР Президенті жанындағы Стратегиялық зерттеулер институтының қызметкері лауазымынан бастады. Ғылыми-педагогикалық қызметпен айналысқан. 2012 жылдан 2014 жылға дейін Алматы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері басқармасын басқарды, содан кейін бір жыл бойы ішкі саясат басқармасын басқарды. 2015 жылдан 2017 жылға дейін «ҚазТрансГаз» АҚ Басқарма Төрағасының кеңесшісі болды. «Нұр Отан» ХДП Алматы қалалық филиалы төрағасының орынбасары болды.

Өзін саясаттанушы, кәсіпкер және неге екенін, өндірісші деп атайды.

Қатаң түрде 18+

2015 жылғы 24 тамызда Санжар Боқаев әкімдіктен кеткенін хабарлады.

«Алматы қаласы әкімдігінде жұмысты аяқтауды шештім. Бірінші кезекте Ахметжан Смағұлұлы Есімовке үлкен мектеп болып, берген тәжірибесі үшін алғыс айтқым келеді. Бауыржан Қыдырғалиұлына алғыс айтамын (Байбек – Еск.) түсіністік пен қолдау үшін оған осындай күрделі учаскеде сәттілік пен табыс тілеймін. Барлық әріптестер мен қала тұрғындарына рақмет», — деп жазды Боқаев әлеуметтік желідегі парақшасында.

Бірақ ол адамға тиіскен соң жанжал шығып, сол себептен кетіп жатқанын айтуды "ұмытыпты". Бұл туралы блогер Камила Сағынтай егжей-тегжейлі жазды («тілектестердің» ойдан шығарылған кейіпкері болуы мүмкін).

Бұл оқиға (шын мәнінде болса) қызық. Осынау эротикалық әңгімеден үзінді келтірейік.

Санжар Боқаевтың қол астында К. деген қыз жұмыс істеген. Ол оған күндердің күнінде тиісе бастаған. Бірақ қыз ырқына көнбей қойған.

«Санжардың өзі қызды сылтау тауып, шақыра берген. Бірақ Боқаев айтқан ұсыныс жас қызметші қыздың таңғалысын ғана туғызған. Бір кезде К кешке қалып қойып, есеп әзірлеп жатқан, кеңседе ешкім болмаған. Жұманың кеші болатын, әріптестер шаруамен асығыс шығып кеткен. Осы кезде Санжар К-ның кабинетіне кіріп, өз кабинетіне баруды және... бетіне дефекация жасауын сұраған! К басшысының бұл қылығын әзіл екен деп ойлап, күліп жіберген. Санжар да күлген, бірақ күлкісін тыйып, әзілдеп тұрмағанын жеткізген. Мұны естіген К кабинетінен атып шығып, көшеге қарай жүгірген, ол бұл оқиғаны іштей қабылдай алмай, жиіркенген», — деп жазады блогер Камила.

Қыз әкімдік басшылығына шағым жазған, бірақ реакция болмаған. Камила билік өз қоластындағы адамның құпия тәуелділігін білді деп санайды, бірақ «Санжарды жақсы бағалағандықтан» жариялағысы келмеген-мыс. Нәтижесінде К. жұмыстан кеткен.

Алайда 2015 жылы әкімдікте басшылық ауысты.

«Бағынышындағы адамның мұндай қызығушылығы барын білген басшылық оны қандай да бір еңбегі мен байланыстарына қарамастан, оны бірден жұмыстан шығаруға асықты. Боқаевтың жұмыстан босатылуы К-ға тыныштық бергендей болған. Алайда Боқаевтың оқиғасы мұнымен аяқталған жоқ.

Қырсыққанда қыздың құрбысына да копрофил басшы Санжар басшы болыпты. Бұл жолы ол "ҚазТрансГаз" газ компаниясында жұмыс істеп жатқан. Ал К-ның құрбысы қызығушылығы біртүрлі басшының кезекті нысанасына айналған…» — деп жазды Камила.

Қайсы өтірік, қайсы шындық екенін біз айтпайыө, бірақ өмірде бәрі де болуы мүмкін…

Қырғыз байланысы

Бір қызығы, Санжар Боқаевтың өз биографы бар. Ол — блогер Антон Бударов, Ресейде тұрады. Ол өз сүйіктісінің саяси қызметін мұқият бақылап қана қоймай, өміріндегі қызық деректерді жинайды.

Бударов былай жазыпты: «2006 жылы Санжар Боқаев оң тізгінді көлік иелерінің наразылығын басқарды. Сол уақытта мұндай көліктерге тыйым салу жоспарланған.

Сосын Санжар Боқаев әкімдікке жұмысқа тұрған. Бірақ наразылық кезінде ол жоғалып кетіп, кейін осы уақыт бойында Бішкекте іскерлік сапармен жүргенін айтып сұхбат берген. Бішкекте қандай жұмыстары бар?», — дейді Бударов.

Сол Бударов осы сұрақтың жауабын іздеп, мынадай қорытындыға келген. Боқаев Бішкекте саяси партиямен қызметтес болып, 2008 жылы «Баштама» қорының жетекшісі болған.

«2009 жылы "Баштама" ҚҚ Қырғызстан президенттігіне кандидат Бәкиевтің "жалған" рейтингтерін растап, 2010 жылы бұл төңкеріс пен үлкен трагедияға әкелді, Бәкиев билікке келді, кейінірек Бәкиев сыбайлас жемқорлықты басқарды, біраз уақыттан кейін бүлік болды және ол елден Беларуське қашып кетті! "Баштама" қорын басқаратын Санжар Омарұлы Боқаев оның жетекші рейтингтерін растаған», — деп жазды Бударов.

Боқаев Қырғызстанда ынтымақтасқан партия «Ар Намыс» деп аталады және 1999 жылы құрылған.

Ендігі қызметі өндірісші

Антон Бударов саясаткер Боқаев өзін неге өндірісші деп атай бастағанын түсіндіретін тағы бір оқиғаны айтып берді.

2019 жылдың 30 желтоқсанында Боқаев «МастерГрад» компаниясының үлесін Бекежан Дәуренқұловтан сатып алды.

Бударов жазғандай, Боқаев Дәуренқұловпен 10 жыл бұрын жағымсыз жағдайларда танысқан. Мән-жайы мынадай: «2011 жылы олигархтар Машкевич пен Тельман Исмаилов "Жібек Жолы" базарын сатып алды, құрылысты бастады, "Черкизовскийге" Боқаевты директор (бақылаушы) етіп тағайындады. Құрылыстың мердігері «Аламан Құрылыс» ЖШС болды, «құрметті» олигархтар Боқаевпен бірге мердігерді 5.5 млн долларға лақтырып кетті, мердігер Президентке жүгінді, жұмысшылардың төлейтін ештеңесі жоқ деп алаңдады. Ал директоры сол Бекежан Дәуренқұлов болған! 2019 жылы ол "МастерГрад" Боқаевқа қайта тіркелді, яғни, бұл рейдерлік болған. Боқаевтың бизнеске де, өндіріске де қатысы жоқ».

Бударов тротуарда скутермен келе жатқан Бокаев жаяу қызды қалай қағып кеткенін де жазыпты. Мұның бәрі 2021 жылдың күзінде болған. Боқаев бұл оқиға үшін кешірім сұрамады, бірақ БАҚ-қа берген сұхбатында баланың анасын есі дұрыс емес адам ретінде көрсеткен.

Бударов Боқаевты әшкерелеген оқиғалардың ішінде төресі Украинаға көмек көрсету үшін жиналған қаражатқа қатысты болды.

«Қазақ ұлтшылдары Украинаға гуманитарлық көмек көрсету үшін жиналған ақшаны Украина елшісі Петр Врублевскиймен бірге жымқырды. Есеп беру ретінде басқа адамдардың видеолары мен фотосуреттері ұсынылды. Жиынды ұйымдастырушы Тоғжан Қожалиева, Арман Шораев, Досым Сәтбаев, Санжар Боқаев», — деп жазды Бударов.

Дегенмен, бұл жағдайда Бударов көбінде Қожалиеваға шүйліккен.

Сіздің уақыт, Санжар!

Боқаев көпшілікке утиль алымна қарсы күрескер ретінде танылды.

Көлік құралдарына міндетті утилизациялық алым Қазақстанда 2016 жылдан бастап бар. Оны жергілікті автоөндірушілер, сондай-ақ ресми импорттаушылар және Қазақстанға автокөлік әкелгісі келетіндердің барлығы төлеуі тиіс. Ауыл шаруашылығы техникасына бұл алым 2019 жылғы 23 желтоқсанда ел ішіндегі өндірушілерге де, ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер мен үшінші елдерден импорттаушыларға да қатысты енгізілді. Қазақстанда өндірілген жаңа автомобильдер, комбайндар мен тракторлар бұл алымсыз бағамен сатылады.

Жалпы алғанда, утиль алымы — Қазақстан машина жасаушыларын қорғау шарасы. Бірақ Санжар Боқаев утиль алыммен күресте танымал болды.

Осы тұста ол қазақстандық журналистиканың ардагері (нақты емес) Вадим Борейкомен ойы бір жерден шықты. Борейкоға тапсырыс беруші «Сорос» қоры болса, Боқаевқа Eurasia Group Kazakhstan бас директоры Сергей Глокке тапсырма берген. Компания Қазақстанға америкалық John Deere ауыл шаруашылығы техникасы брендінің импортымен айналысады.

Енді тарихқа үңілейік.

Америкалық ауыл шаруашылығы техникасын өндіруші John Deere ширек ғасырдан астам уақыттан бері Қазақстан Республикасында орнығуға талпыныс жасап келеді. 1994 жылдың қыркүйегінде республикалық үкімет мемлекеттік компанияның шетелдік ауылшаруашылық техникаларын сатып алу бойынша инвестициялық жобаны жүзеге асыру туралы қаулы қабылдады. Содан кейін елге астық және мақта жинайтын комбайндар қажет болды.

Қаулы «Кең Дала» АҚ мен John Deere Export арасындағы америкалық өндірілген 630 астық жинау және 100 мақта жинау комбайндарын сатып алуға арналған келісімшартты мақұлдады. Келісімшарт сомасы — $114,8 млн, бірақ келісімшартты Қазақстан емес, несиесіне ауыл шаруашылығы техникасы сатып алынуы тиіс америкалық «Эксимбанк» қаржыландырды. Осы келісімде John Deere астық жинау комбайндарын бірлесіп өндіруді ұйымдастыру көзделген.

Бірнеше жылдан кейін «Кең Дала» қайта құрылды, мемлекеттік холдингтен жеке компанияға айналды және монополиялық мәртебесін жоғалтты. Америкалық техника республикаға несие желілері бойынша және мемлекеттік кепілдікпен белсенді түрде импортталғанымен, БК туралы ешкім есіне алған жоқ, ал «Кең Дала» Қаржы министрлігіне қарыз алушылардың қаржылық-шаруашылық қызметіне мемлекеттік емес сыртқы қарыздарды мақсатты пайдалану бойынша тексеру жүргізуді тапсырған компаниялар тізімінде болды.

Қазақстанда John Deere ауыл шаруашылығы техникасын өндіруді бастау ниеті туралы мәлімдеме 2015 жылғы мамырда Eurasia Group компаниясының өңірлік даму жөніндегі сол кездегі директоры Тілек Бекбасаровтан келіп түсті. Eurasia Group компаниясы – 2002 жылдан бастап John Deere техникасының ресми дистрибьюторы. Өндірісті 2016 жылы 1 мың дана техника көлемімен бастау жоспарланған болатын. Сол кезде Қазақстанда John Deere-ден шамамен 10 мың дана техника болғанын ескерсек, мұндай жоспарлар өте батыл болып көрінді.

Алайда, олар да іске асырылмады, дегенмен 2015 жылдың соңында Джон Дир басқа шетелдік ауылшаруашылық техникаларын өндірушілермен бірге өндірушілер/импорттаушылардың кеңейтілген міндеттемелерінен, яғни утильлымнан босату үшін жеңілдік алды.

Қазақстандық және импорттық техника үшін 25 пайыздық субсидия туралы ашық лоббистік шешім де ерекше назар аударуға тұрарлық. Нәтижесінде 2018 жылы жергілікті ауыл шаруашылығы техникаларын шығаратын кәсіпорындар 24 миллиард теңгенің өнімін сатты. Сол техниканың импорты шамамен 100 миллиардқа жетті. Жыл сайын елден импорттық техниканы сатып алуға шамамен $180 млн жұмсалды.

Кәдеге жарату алымын енгізу перспективасы ғана өндірістің қарқындап өсуіне алып келді. 2019 жылы 897 трактор шығарылды — алдыңғы екі жылмен салыстырғанда көп. Кәдеге жарату алымы туралы айта бастағаннан кейін екі шетелдік компания өз зауыттарын Қазақстанда орналастыруға ниет білдірді — «Кировец» және CLAAS. Бірақ John Deere емес.

Бұл жерде 2019 жылы Қазақстанда ауыл шаруашылығы техникасына утильалымды енгізуді талқылау кезінде Eurasia Group Kazakhstan бас директоры Сергей Глоккенің бұрынғы индустрия және даму вице-министрі Рахым Ошақбаевтың сұрағынан біраз дүниені аңғаруға болады.

«Талқылаудың барлығында дерлік Сергей Глокке үнсіз отырды. Рахым Ошақбаев ескі танысы ретінде: "Сергей, сіз біздің нарықта кем дегенде миллиард доллар таптыңыз. Енді не?" деп сұрады. Біріншісі, Америкада жұмыс істейтін "Еуразияның" жетекшісі, 1995 жылдан 2019 жылға дейін ешқандай жағдай жасалмады, дейді олар, құр әңгіме. Екінші — "Джон Дир" мұнда зауыт салуға уәде берген жоқ, оқшаулау деңгейі талқыланбаған. Соңында олар кірмейтінін қайталады. Жергілікті тілге аударайын: егер шетелдік техника жомарт мемлекеттік қолдау мен белсенді лоббиге ие болса, америкалықтар Қазақстанда не үшін өндіріс құруы керек», — деп жазды «Время» газеті.

Ауылшаруашылық техникасына утильалым енгізу қарсаңында «Нетутильсбору» қозғалысы пайда болды. Ал наразылықтың басты тұлғалары Вадим Борейко мен Санжар Боқаев болды.

Глоккенің өзі Қазақстанға Ресейден келгені белгілі. Ол басқаратын компания Швейцарияда құрылған. Бірақ ҚР-да жағдайы жақсы: тек 2022 жылдың басынан бастап Eurasia Group Kazakhstan екі миллиард теңгеден астам салық төледі.

Өндірістен партияға қарай

2022 жылғы ақпанда Санжар Боқаев «қазіргі және озық қазақстандық жастар, ал басты құндылығы — әрбір адамның құқықтары мен бостандықтары» болатын Namys цифрлық партиясы құрылғанын жариялады.

Ол партияның мақсаты «әділет үстемдік ететін және адал және әдепті адамдар басқаратын мүлдем жаңа Қазақстанның құру» деді.

Боқаев партия алға тартатын бірнеше реформаны атап өтті. Олардың біріншісі — «құқық қорғау органдарын жаппай тазарту, олардың, әсіресе ұлттық қауіпсіздік комитетінің жұмысы қайта форматталатыны». Ол екіншісін «сыбайлас жемқорлыққа қарсы ымырасыз күрес туралы хабарландыру», үшіншісін жаңа мәдениеттің қалыптасуы деп атады. «Мәдени революция ел дамуының тетігі мен жаңа бағыты болуы керек», — деді ол.

Боқаев саяси трансформацияны төртінші қадам деп атады. Партия адал, тәуелсіз сайлау жүйесін құруға ниетті: жаңа партияларды тіркеуге, өзін-өзі ұсыну құқығын парламент пен мәслихаттарға қайтаруға, сондай-ақ барлық қала әкімдерінің сайланбалылығын енгізуге қол жеткізу.

Партияның бесінші қадамы мемлекеттік аппаратты қысқарту және оның тиімділігін арттыру жөніндегі жұмыс болмақ. Namys мүшелері мемлекеттік басқару жүйесіндегі кадр саясатын толығымен өзгертуге үміттенеді.

Алтыншы қадам — халықты сапалы біліммен және лайықты медицинамен қамтамасыз ету.

Жетінші қадам — жастарға арналған зауыттар ашу.

Боқаевтың айтуынша, Namys жақын арада құжаттарды тіркеуге тапсыру рәсімін бастайды. Бұл ретте өндірісші-саясаттанушы мемлекет партияны тіркеуге кедергі келтіретініне сенімді: «Сондықтан мен партия құру туралы мәлімдемені бүгін және кенеттен жасадым. Менің әр қадамым билік үшін тосынсый болады. Мен құжаттарды тапсырудың барлық кезеңін көрсетемін және барлық кезеңде маған бас тартылған барлық жағдайлар туралы айтып беремін. Саяси партиялар туралы заңнаманы өзгерту қажет. Мен бұл үшін күресіп, оны өзгертемін».

Боқаев үш айдан бері өзінің "күресін" жүргізіп келеді. Әзірше сәтсіз.

Дереккөз: qazpolit.org