Бұрынғы және қазіргі күйеуі әрқайсысы басқа елге қоныс аударып кеткен, бүкіл саналы өмірі саяси интригамен өткен кәсіби қызметін жүзеге асыру үшін аноним телеграмм-арналарды пайдаланудан басқа амалы жоқ журналистің ендігі мақсаты қандай? Бұл сұрақтың жауабын qazpolit.org ресурсындағы ақпараттан іздеп көрейік. Қысқаша анықтама: Ирина Альбертовна Петрушова 1965 жылғы 8 желтоқсанда дүниеге келген. Отбасы: күйеуі — Кетебаев Мұратбек, қайны — Кетебаев Бақытжан. Журналист. «Республика» газетінің негізін қалаушы және бас редакторы (2000 жылы құрылған, кейіннен «Республика-деловое обозрение», «Ассанди-таймс»). 2001 жылдың шілдесінде сот Петрушованы салық заңнамасын бұзғаны үшін 18 айға бас бостандығынан айырылды, бірақ рақымшылыққа байланысты үкім орындалмады. 2002 жылдан бастап Ресейде тұрды, қазіргі уақытта Ұлыбританияда тұрып жатыр. РФ азаматшасы.

Әбілязовтің ақпарат қызметі

Ирина Петрушова Мұхтар Әбілязовтің қалта журналисі деп аталды. Банкир 2009 жылы Қазақстаннан кеткеннен кейін, Петрушова өзінің «Республика» басылымы арқылы Әбілязов ұсынған компроматпен жарияланымдар сериясын бастады.

«"Фас" командасын алған журналист Әбілязовті ұстап беруді талап ететін Қазақстан мен Ресейге кәрін төгіп, сын мақалаларын боратты. Сондықтан Франция мен Англияға қатысты бейтараптық айып көп айтыла бастады. Петрушова бүгінде Әбілязовтің бүкіл қылмыстық тобының қызметін ақпараттық қолдауға жауап береді. Бұдан басқаша әрекет ете алмауы да мүмкін. Бұл жүріс-тұрысы суыт кәдімгі мафия.

Атап айтқанда, Петрушова бұл иерархиялық құрылымда қолдан-қолға берілетін, жай ғана кедей және әлсіз әйел туралы әсер қалдырады. Алдымен оның күйеуі Әбілязовтің адал серігі Бақытжан Кетебаев болды. Ол бұрын қашқын олигарх империясының макарон бөлімін басқарған. Кейіннен Әбілязов бақылауындағы БАҚ-ты дәл осы Бақытжан басқарды. Содан соң, Бақытжан басқа позицияға кетті, ал «Республика» газеті мен басқа да медианы туған бауыры Мұратбек Кетебаев бақылауға алды. Петрушова ресми түрде газеттің басшысы болғандықтан, оны да мұраға бере салды. Мұратбек Иринаны бауырынан кейін өз әйелі етіп алды», — деп сол кезде Петрушованың кейбір әріптестері оның қызметі туралы пікір білдірген.

Мінезі жараспаған

2013 жылы қазақстандық БАҚ-тың бірінде Ирина Петрушовамен сұхбат шықты. Журналистпен әңгіме барысында ол былай деді: «Мен Әбілязовті ҚДТ уақытынан бері ұзақ жылдар бойы қолдап келемін: ол түрмеде отырған қиын күндерде де, "БТА банкте" ұрлық жасады деп айыпталған кезде де. Бірақ қазір біздің жолымыз басқа. Қаншалықты қатты өзгергенін өмір көрсетеді».

Дәл осыған дейін «К+» телеарнасының негізін қалаушы әрі жетекшісі Бақытжан Кетебаевтың сұхбаты жарияланған. Сол кезде арна өз жұмысын тоқтатқан, ал Кетебаев Әбілязовпен қарым-қатынасы туралы ашық айтты.

«Мәселе мынада, мен инвесторлармен арнаның жалпы қайда дамуы керек деген мәселеде келіспедім. Тиісінше, мен кетемін дедім. Мен бұл туралы наурыз айының соңында хабарладым, біз 1 сәуірден 31 мамырға дейін істерді өткіземін деп шештік. Біз барлық қажетті рәсімдерді дайындай бастадық, бірақ белгілі бір кезеңде инвестор компанияларды себептерін түсіндірмей қабылдаудан бас тартты және қаржыландыруды ретроактив түрде тоқтатты», — деді Кетебаев.

Кетебаевтың негізгі инвесторы Мұхтар Әбілязов болды. Медиа-менеджердің айтуынша, олар бұрынғы банкирмен бірге телеарнаны дамытудың стратегиялық мәселелері бойынша келіспей қалған.

«Бізге парламенттік республика, тәуелсіз соттар, БАҚ және атқарушы билік қажет. Бұл жерде біз біргеміз. Айырмашылық әдістер мен этикалық нормаларда. Әбілязов 15 жыл бойы режиммен күресіп келеді, ол бұл іске көп ақшасын, энергиясын, барын салды. Ол қазір оқшауланып, бизнесін, қоғамдағы жағдайын жоғалтты. Оның ресурстары көп емес, оған нәтиже керек, ол бір нәрсені өзгерту үшін күрескен.

Мысалы, менің мұндай позициям жоқ. Мен тарихи процесті итермелеуді дұрыс деп санамаймын. Бәрі өз жолымен жүруі керек. Біз журналиспіз, теледидар арнасы ретінде біз ақпарат таратуымыз керек, бірақ ашуға берілмеуіміз керек. Бұл біздің көзқарасымыздағы айырмашылық», — деді Бақытжан Кетебаев.

Осы ретте Кетебаев Әбілязовті данышпан деп атады, бірақ бұрынғы банкирдің энергиясы толығымен дұрыс бағытқа бағытталмағанын мойындады. Мысалы, оны 2011 жылы Жаңаөзендегі тәртіпсіздіктерге демеушілік жасады деп айыптады. Кетебаев өз телеарнасының осы оқиғаларға мүддесі болғанын жанама түрде растап отыр.

«Біздің журналистер ол жерге 2011 жылдың сәуір айында келіп, ереуілшілердің қасында болды... Бізде 14 немесе 15 желтоқсанда "Жаңаөзенде қан төгіле ме?" деп сюжет жасаған журналист болды. Бұл жағдай 16 желтоқсанда болып, бізді осы бағдарлама үшін кінәлай бастады. Мен қызметкерден: "Сіз бұл туралы алдын ала білдіңіз бе? Неге мұндай атау қойдың?" деп сұрадым. Ол мұндай боларын сезгенін айтты: "Ешкім мәселені елемей жатыр, міндетті түрде бір нәрсе болады" деп жауап қайтарды», — деді Кетебаев. Ол сол сұхбатында туысы Ирина Петрушованың жұмысына да тоқталды. Атап айтқанда, егер «К+» инвесторлар тобының идеясы болса, онда «Республика» басылымы әрқашан Иринаға тиесілі екенін атап өтті. «Кім не десе де, бұл Иринаның меншігі. Жалпы алғанда, Сіз дұрыс айтасыз, және ол да одан түбегейлі (Әбілязовтен) бөлінді», — деді ол. Саяси қылмыскер

Бақытжан Кетебаев Польшада, Люблин қаласында сұхбат беріп жатқанда оның ағасы, «Азаматтық белсенділік» қорының басшысы Мұратбек Кетебаев тұтқындалды. Ол қазақстандық биліктің тікелей өтініші бойынша ұсталды.

«Польшаның Люблин қаласында "Азаматтық белсенділік" қорының басшысы, "БТА Банкінің" бұрынғы басшысы Мұхтар Әбілязовтің бас көмекшісі және оң қолы Мұратбек Кетебаев қамауға алынды. 2012 жылдың наурыз айында Алматыда бірқатар лаңкестік әрекет ұйымдастыруға әрекет жасады деген күдікке ілінген саясаткер қазақстандық биліктің сұратуы бойынша ұсталды. Енді Кетебаевті Әбілязовтің жұбайы мен қызынан кейін Қазақстанға депортациялауға болады. Ұстаудың егжей-тегжейі әлі белгісіз. Бас прокуратура бұл жағдайға түсініктеме бермей отыр.

Бір кездері Мұратбек Кетебаев Қазақстан экономика министрінің орынбасары болған. Әбілязовтің соңынан шет елге кетті. Еуропалық Парламентте қазақстандық билікті белсенді сынға алды, бірқатар оппозициялық БАҚ қызметіне жетекшілік етті. Польшада тұруға ықтиярхаты бар», — деп ақпарат таратқан еді қазақстандық медиа.

Мұратбек Кетебаев Польшаға Қазақстаннан 2011 жылы кетті. Шынында да, Қазақстанда оған қатысты бірнеше қылмыстық іс қозғалған еді. Олардың бірі — 2011 жылғы желтоқсандағы Жаңаөзен оқиғасына қатысы бар деген айып, екіншісі — 2012 жылы Алматыда террорлық шабуыл ұйымдастырды деген айып.

2012 жылғы қарашада жеті жарым жылға бас бостандығынан айырылған Владимир Козловтың «әлеуметтік алауыздықты қоздырды, конституциялық құрылысты құлатуға шақырды, қылмыстық топты ұйымдастырды» деген айып ісі бойынша сотта Мұратбек Кетебаевтың есімі бірнеше рет аталған. Прокурорлар Мұхтар Әбілязов пен Мұратбек Кетебаевтың Skype арқылы тіркелмеген «Алға» партиясымен тыңдаған әңгімелерінің аудиоматериалдарын сотқа берді.

Сотта Владимир Козлов өзін Мұратбек Кетебаевтың «идеологиялық кеңесшісі» деп атайтын аудиожазба тыңдалды. 2012 жылғы наурызда Қазақстанның Бас прокуратурасы «Қазақстанның Алматыдағы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Мұхтар Әбілязовтың серіктестері террорлық шабуылдардың алдын алды» деп хабарлады. Прокуратураның мәліметінше, «БТА Банкінің» бұрынғы басшысы Мұхтар Әбілязов пен Мұратбек Кетебаевтың жеке күзетін басқаратын Александр Павлов лаңкестік әрекеттерді дайындаған.

Польшада жүргенде Кетебаев, оның бастығы Әбілязов сияқты, барлық айыптауларды «саяси негізі бар» деп атап, тіпті саяси қашқын мәртебесін алды.

Сатып алынған адалдық

Ирина Петрушованың өзі 2013 жылға дейін Мұхтар Әбілязовті белсенді қорғады. Көптеген сұхбатында ол БТА-банкіндегі миллиардтаған жымқыру ісін атамай, елемей өтіп, Әбілязовті «режиммен күрескер» ретінде көрсетіп бақты. Оның банкирге деген адалдығын «ақшаға деген сүйіспеншілік» деп түсіндіргендер болды.

«Естеріңізге сала кетейік, Мұхамеджан Әділов — "Республика" газетінің бас редакторы, журналист Ирина Петрушованың лақапаты. Оның басшы ретіндегі ұстанымы түсінікті — Әбілязовқа қарсы "үрген" сайттардың үстінен жақтырмай қарап, олардың қаралымы нашар әрі танымал болмағаны үшін жақтыртпау, ал өз ресурсын даңқты деп көрсету.

Бірақ таяқтың екінші ұшы да бар. Атап айтқанда, "Республика" сайтының ешқандай да маңызы жоқ әрі қаралымы аз болуын қайтеміз? Бірақ бұл тұжырым Әділов-Петрушова көп айтатын біржақты тұжырымдардан да салмақтырақ. Сайтқа бір тәулікте қанша адам кіргенін анықтау аса қиын жұмыс емес, statbrain.com ресурсын қолдансаңыз болды. Мысалы таяудағы күндердің бірінде "Республика" сайтына 611 адам кірген. Бұл Мұхтар Әбілязов Құлыбаевтың оффшордағы ақшасын "әшкерелеген" кез еді ғой!!! Алайда "шалғайдан жазатын" кезекті хатына қатысты 200-дей пікір жазылыпты. Бір ғана ақылға қонатын тұжырым: пікірлерді оқырманы жоқ "Республика" редакциясы оқылымы аз болғандықтан өзі жаза ма? Екіншісі – жоқты бар деп көрсету – оқырманды алдау үшін емес (жоқ оқырманды қалай алдайсың), осы бір "мықты" интернет-журналистиканың ойындарына демеуші болып отырған Мұхтар Әбілязовтің өзін алдау», — деп жазыпты басылымдардың бірі.

Әлеуметтік желілер

Қазіргі уақытта Ирина Петрушова Facebook-тегі парақшасын белсенді жүргізеді. Мұхтар Әбілязовтің бұрынғы ақпараттық рупоры ресейлік блогер Алексей Навальныйдың тағдырын, Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық дауларын және республиканың жас азаматтық белсенділерінің қызметін мұқият қадағалайды.

Ол сонымен қатар Uzyn Qulaq аноним телеграм-каналының жарияланымдарын жүйелі түрде жариялайды, кейбір мәліметтер бойынша оның авторы болуы да мүмкін.

Бұрынғы басшы — Мұхтар Әбілязов туралы Петрушова атамауды жөн көреді. Петрушова ол туралы соңғы рет 2020 жылдың қазан айында Францияда ұсталғаннан кейін жазған.