Бұл сұрақтың жауабын табу үшін ашық деректер көзінен ақпарат алатын qazpolit.org ресурсына назар аударайық. Айсана Ғалиқызы Әшім 1991 жылы 7 шілдеде дүниеге келген. Журналист, The Village Қазақстан және masa.media бас директоры. Білімі: КИМЭП, бизнес-әкімшілендіру. 25 жасында Әшім өзінің алғашқы тәуелсіз басылымын құрды. Бұған дейін әртүрлі қазақстандық басылымдарда журналист, редактор және бас редактор болып жұмыс істеген. Apartment Therapy (Нью-Йорк) және Medusa (Рига) оқу орындарында тағылымдамадан өткен. Бағдарлама: Digital Communication Network (2018 ж.). Айсана Әшім сұхбаттарының бірінде айтқандай, ол мектепті 16 жасында, ал университетті 19 жасында Business Administration мамандығы бойынша бітірген.

«Жалпы, мен әрдайым жазуды жақсы көретінмін, мектептің өзінде машығым болды, тіпті журналистикаға түскім келді, бірақ ата-анам тыйым салды. Университетті бітіргеннен кейін бір жыл корпорацияда продакт-менеджер болып жұмыс істедім. Жұмыс көп болды, қызық және беделді болды, ол үшін лайықты ақша да төленді, бірақ менің қалауым бұл емес еді. Мен жүрегім қалаған нәрсені - журналистиканы жасау үшін жұмыстан шықтым.

Мен редакциялардың табалдырығын аттадым, бірақ қандай қадамдар жасау керегін білмедім — ол кезде диджиталда қазіргідей жобалар көп болған жоқ. Нәтижесінде, алты айдан кейін Forbes журналында маркетинг және PR директоры болдым — менде тиісті тәжірибе болды, содан кейін компания осындай бөлім құруды шешті, мен онда жалғыз өзім болдым. Осы жұмыспен қатар, редакция қызметкерлерімен сөйлесе бастадым, олар үшін материалдар жасап, рейтингтерге көмектестім. Сол уақытта Esquire журналы үшін жаза бастадым», ― деп еске алады Айсана Әшім.

Кейін Айсана Әшім SNC-те шығарушы редактор және The Steppe-де бас редактор болды.

Медиа саласында алты жыл жұмыс істегеннен кейін ол ешқандай БАҚ оның ішкі стандарттары мен ұмтылыстарына сәйкес келмейтінін түсінеді. Осыдан кейін ол БАҚ-ты өзі құруды шешеді. 2017 жылдың 12 қыркүйегінде Айсана Әшім командасымен бірге The Village-ді Қазақстанда ашты.

Анықтама: The Village Қазақстанда франшиза бойынша жұмыс істейді. The Village (Ресей) орыс тілді интернет-БАҚ 2010 жылы құрылған және «хипстер» тақырыбына арналған. Redefine Медиа холдингіне кіреді. 2016 жылы The Village басылымды дамыту үшін аймақтық қалалық БАҚ-қа айына 25 немесе 50 мың рубльге франшиза сата бастады. 2017 жылғы қарашадағы жағдай бойынша The Village брендімен Иркутск, Нижний Новгород, Владивосток және Қара теңіз жағалауындағы қалаларда филиалдар шықты.

Сондай-ақ, шетелдік нұсқалар жасалды — украин, белорус және қазақстандық, олар франшиза бойынша жұмыс істейді, бірақ негізгі басылымға ай сайынғы төлемнен басқа-айналымнан 10% төлейді. 2022 жылдан бастап The Village Ресей аумағында бұғатталған. Айсана Әшімнің пікірінше, The Village ― Қазақстандағы аз ғана тәуелсіз БАҚ-тың бірі. «Бұл дегеніміз, біз мемлекеттен, олигархтардан және букмекерлік кеңселер сияқты лас компаниялардан ақша алмаймыз. Сондай-ақ, біз жасырын жарнамаларды орналастырмаймыз, өйткені бұл оқырмандарға адалдық емес. Біздің жалғыз табыс көзіміз ― тікелей жергілікті жарнама: арнайы жобалар, проможобалар.

Басылым іске қосылғаннан кейін ұзақ уақыт бойы менің артымда ықпалды ағам бар және мен бұл бизнестің нақты иесі емеспін деген қауесет тарады. Бірақ, бір жыл бұрын біз барлық сотты, наразылық митингілерін және басқа да маңызды оқиғаларды жариялаған кезде оқырмандар біздің жобада бәрі ашық екенін түсінді. Айтпақшы, біздің сайт басқа тәуелсіз басылымдармен қатар бұғатталды», ― деді Әшім.

Әшім сұхбатында рұқсат етілмеген митингтерге өзінің де қатысушы ретінде үш рет шықанын айтты; митингілердің бірінде журналист Амангелді Батырбековты қорғау үшін сөз сөйлеп, үкіметке баспасөз жұмысына байланысты барлық қылмысты қылмыссыздандыру туралы талап қойған.

Сонымен бірге, Айсана Әшім The Village саясат туралы басылым емес екенін атап өтті. «Біз толеранттылықты, теңдікті, прогресті және әділдікті қолдаймыз. Бірақ, сонымен бірге, бұл өмірдің мәні туралы жоба — сондықтан мұнда маңызды әлеуметтік әңгімелер винтажды дүкендер, таңғы ас орындары және Миядзакидің шедеврлерімен қатар жүреді.

Көпшілік бізді саяси басылым деп санайды, өйткені біз әлеуметтік маңызды процесстерді белсенді түрде жариялаймыз. Біз мұны саясат қала тұрғыны өмірінің бір бөлігі болғандықтан жасаймыз. Бұл біздің азаматтық парызымыз: үлкен мемлекеттік БАҚ заңсыздық туралы жазбаған жағдайда, оны 10 адамнан тұратын кішкентай және батыл команда жасайды», ― деп бөлісті Әшім сұхбатында.

Айсана Әшімнің позициясы:

Этикалық стандарттар бойынша The Village барлық жарнамалық материалын белгілейді және ешқашан жасырын жарнамалар мен пресс-релиздер орналастырылмайды. Дәл осындай ережелер әлеуметтік желілерге де қолданылады.

Басқа этикалық стандарттардың ішінде: қызметкерлер редакцияға 200 еуродан, бір адамға 100 еуродан артық сыйлық алмайды, баспасөз турларына бармауға тырысады, егер бұл қажет болмаса, сапалы журналистика стандарттарын басшылыққа алады — мүмкіндігінше объективті, жанашыр, шыншыл, адал болу. Бізде мұның бәрі жазылған.

Ойлау деңгейін көтеру

Айсана Әшім өзінің кәсіби қызметінде «бірнеше мықты жерде» тағылымдамадан өтуге ерекше орын береді. Ол іріктеуден өтіп, түрлі бағдарламалар мен тренингтерге барған.

Айсана Әшім үшін ең маңызды тәжірибелердің бірі «Медузада» болды.

«Мен Ригада үш апта тұрдым, күн сайын редакцияға барып, түрлі бөлімдерде жұмыс істедім. Бұл керемет тәжірибе болды! Бастапқыда мен журналистерге көмектесіп, үйге келгенде ғана үлкен материал жазамын деп жоспарланған болатынмын. Бірақ мен сол жерде жаза бастадым. Тағылымдама кезінде менде үш материал және бірнеше жаңалық шықты.

Тағы бір маңызды тағылымдама — АҚШ-та бір айға созылған Digital Communication Network. Бұл бағдарлама үшін жылына екі рет әлемнің әр елінен 15 көшбасшы, бір елден — бір адам таңдалады. Мен қатаң іріктеуден өтіп, бағдарламаға 2018 жылдың күзінде қатыстым. Бұл өте бай және пайдалы тәжірибе болды! Бір ай ішінде достармен АҚШ-тың төрт қаласына барып үлгердік: Остинде біз ONA конференциясына қатыстық, онда ең үздік америкалық медиа өкілдері сөз сөйледі; Нью-Йоркте мен lifestyle-басылымдарында бір апталық тағылымдамадан өттім; Финиксте біз Cronkite Journalism мектебінде тренингтер мен дәрістерге қатыстық; Вашингтонда біз алған барлық тәжірибені талқыладық», ― деп еске алды Әшім.

АҚШ-та, Әшімнің айтуынша, ол «ойлау мен іс-әрекеттің ауқымын» ашқан. Дәл сол жерде білім беру алаңын ― Masa құру идеясы келіпті.

БАҚ сайтында айтылғандай, masa. media ― Қазақстанның саяси, құқықтық және заңнамалық жүйесін түсіндіретін қазақ және орыс тілдеріндегі басылым.

Оның міндеті ― Қазақстанның жарқын болашағы үшін жас ұрпақты тәрбиелеу және көзін ашу. «Біз саясаткерлердің шатастыратын тілде сөйлеуінен және оларды мүмкіндігінше аз адамдар түсінгісі келетіндігінен шаршадық. Біз жастарды саясатқа тек сөзбен ғана тартудан шаршадық. Біз еліміздегі заңсыздыққа, құқықбұзушылыққа және озбырлыққа қарсы тұрудан шаршадық.

Біз қалқан мен қару-жарақ алғымыз келеді ― ол біздің білім. Біздің өз құқықтарымызды білу керемет, прогрессивті және өмірлік маңызы бар ұрпақ болғымыз келеді. Біз пікірталастар мен талқылаулар құрып, айналада болып жатқан оқиғаларға әсер еткіміз келеді», ― делінген сайтта.

Басылымның мақсаты — құқықтар мен заңдарды ерлі-зайыптылар арасында, таңғы ас кезінде, кешкі серуенде және достық әңгімелерде қызу талқылап, содан кейін өмірде қолдану. Мұны істеу үшін Қазақстанның барлық азаматы — айтишниктер, курьерлер, аспаздар, студенттер, сәулетшілер, үй шаруасындағы әйелдер, бизнесмендер, такси жүргізушілері, музыканттар, блогерлер және басқалар.

Masa аудиториясының өзегі ― 14 жастан 35 жасқа дейінгі азаматтар.

«Айыппұлды қалай жоюға болады? Жақсы адвокатты қалай табуға болады? Көшеде полиция қызметкері тоқтаса не істеу керек? Нәтиже беретін өтінішті қалай іске қосуға болады? YouTube-те кімге жазылу керек? Неліктен саяси мемуарлар жасалады? Қалай ерікті болуға болады? Мұның бәрін және тағы басқаларын бізбен бірге білесіз», ― деп уәде етеді masa. Сосын: «Біз масалар сияқты құлағыңызда ызыңдаймыз» - деп жазылған.

Грантқа таласқан масалар

Masa-ның барлық қызметкері құлақтың түбінде ызыңдауды үйреніп алды. Мысалы, бас редактор Виктория Русакова. Ол «Сорос-Қазақстан» Қоры ұйымдастырған түрлі іс-шараға қатысып қана қоймай, ҚЖАҚ-тың бұрынғы қызметкері.

Masa негізін қалаушы ― Әсем Жәпішева, «Оян, Қазақстан» қозғалысының қатысушысы және «Сорос-Қазақстан» қорының грант алушысы. Қазіргі уақытта СҚҚ қаржыландыратын «Гиперборей» жобасының қатысушысы.

2021 жылдың мамыр айында Айсана Әшім «кішкентай қыздарға, қыздарға және әйелдерге арналған» Batyr Jamal тәуелсіз медиасын іске қосты.

«Қазақстанда Batyr Jamal басылымы — құқық, қауіпсіздік және өзін-өзі бағалауға баса назар аудара отырып, кішкентай қыздарға, қыздар мен әйелдерге арналған тәуелсіз білім беру медиасы іске қосылды. Басылым материалдарды қазақ және орыс тілдерінде жариялайды және негізінен тек Instagram және Telegram әлеуметтік желілерінде ғана бар», ― делінген жоба авторларының хабарламасында.

Онда медиа 8 наурызда, әйелдердің өз құқықтары үшін халықаралық күрес күні ашылғаны жазылған. Екі ай ішінде 60-тан астам материал жарық көрді.

Әшімнен басқа, командада танымал фемактивистер және журналисттер Фариза Оспан, Мира Оңғарова, Арина Осиновская, Мәдина Дәуітова және Ксения Михайлова жұмыс істейді.

«Батыр Жамал — Қазақстандағы әрбір ержүрек және еркін қыздың, бойжеткен мен әйелдің дауысы. Жамал бейнесі атақты Міржақып Дулатовтың „Бақытсыз Жамал“ (қазақ тілінен аударғанда — „Несчастная Жамал“) романының кейіпкерінен шабыт алған. Біз Жамалдың бейнесін біздің еліміздегі кезекті ұрып-соғылған, зорланған, қаза тапқан әйел туралы шексіз жаңалықтардан көреміз. Біз мұндай әлемде өмір сүруге келіспейміз. Біз барлық әйелдің өз өміріне, таңдауына және бостандығына құқығы бар екенін білеміз. Сондықтан біздің түсінігімізде Жамал енді Бақытсыз емес, ол — Батыр! Батыр Жамал зорлық-зомбылыққа, заңсыздыққа, озбырлыққа қарсы тұрады, ту көтереді, өзін жақсы көреді, білім мен әділеттілікке сенеді, стереотиптерге сенбейді, барлық құқыққа ие және сыртқы әлемге оның дауысын, жеке басын және құндылығын өшіруге мүмкіндік бермейді. Batyr Jamal-дың мақсаты — елдегі заңсыздық пен теңсіздікті ашып қана қоймай, біліммен қаруландыру, ой-өрісін кеңейту және өзіне деген сенімділікті нығайту үшін терминдермен, жағдайлармен және әңгімелермен танысу және түсіну, содан кейін аудиторияға айту», — деді Айсана Әшім.

Batyr Jamal «кішкентай қыздарға, қыздарға және әйелдерге» қандай контент ұсынады? Мұнда тақырыптардың қысқаша тізімі берілген:

• АҚШ-та түсік түсіру құқығы шектелгеннен кейін вазэктомияға сұраныс артты.

• «Әйел» және «тісті» мүшеқаптар.

• Егер олар баласын мастурбациядан кейін тапса, ата-аналар не істеуі керек.

• ЛГБТ құқықтары үшін күрес тарихы

• Менструалдық кедейлік. Бұл не және етеккір адамдарының құқықтары қалай бұзылады.

• Кішкентай қыздар, қыздар және әйелдерді зорлау және өлтіру туралы көптеген жаңалық.

2022 жылдың 3 тамызында Алматы қаласындағы Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театрының ғимаратында «мені ескерту үшін ұр» деген жазуы бар плакат ілінді.

Бұл «оқиғаны» жариялаған жалғыз БАҚ ― Batyr Jamal (егер, әрине, Batyr Jamal-ды БАҚ деп атауға болса). Ондағы плакаттағы жазу ― бұл Қазақстандағы тәжірибеге сілтеме, «отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық кезінде агрессорға тек ескерту жасалады» деп нақтыланған. Плакаттың өзі және ондағы жазба «жерден» өте түсініксіз және нашар көрінетінін ескерсек, бұл «акцияның» барлығы Batyr Jamal тікелей қызметкерлерінің жұмысының нәтижесі деп болжай аламыз.

Бір қызығы, Айсана Әшімнің БАҚ-тарының бірде-бір сайтында құрылтайшылар да, лицензия нөмірі де көрсетілмеген, бұл қазақстандық заңнаманы тікелей бұзу болып саналады.