Егер сіз табысты және беделді адам болғыңыз келсе, ешқашан журналистиканың «шатырының» астында жұмыс істеген белгілі қылмыстық топ сияқты әрекет етпеңіз. Әрбір қылмыс жазамен қатар жүрсе, ойлы адамға белгілі бір даналық береді. Ұзақ жылдар бойы саяси-қоғамдық, құқық қорғау және журналистік қызмет атын жамылып жұмыс істеген рецидивист қылмыскер Махамбет Әбжанның 50 миллион теңге бопсалағаны үшін ұсталуы маңызды сабақ. «Сіз өзіңізге қарсы жұмыс істеп жатқан адамдардан ақша ала алмайсыз» - бас бостандығынан айыру орындарында тұрақты түрде сөреге жазу керек.

НЕГЕ ОЛ

Теңіз тамшыда қалай көрінсе, Махамбет Әбжаннан да Қазақстан Республикасындағы саяси үдерістердің күңгірт тұсын солай көруге болады. Әрине, ол өз алдына саясаткер емес. Тек өзі қисық жолды таңдаған жастардың бәрі де тікелей қылмысқа бара бермейді.

1983 жылы туған Степногорск қаласының тумасы жиырма жыл бойы қоғамдық-саяси және ақпараттық қызмет желеуімен заңсыз пайдакүнемдікпен айналыспақ болған. Оның бүкіл аумалы-төкпелі жолы берілген нақты тарихи жағдайлар мен саяси жағдайларда демагогиялық риторика немесе «бостандық» үшін күрес деген желеумен бірдеңені «жасыру» мүмкін болғанын көрсетеді. Біздің фигурантымыз әрқашан бұл әрекеттен құтыла бермейтін - бұл сіз жүрсеңіз де, сіз әлі отыратын жерлерде болуыңыздың дәлелі.

Жыртқыштан вегетариандық жасау мүмкін емес сияқты, Әбжанның түрмедегі тәжірибесі оны Қылмыстық кодекстің әрекет ету аймағынан кетуге мәжбүрлеген жоқ. Жарайды, БАҚ-та беделін түсіретін ақпарат таратамын деп қорқытып 50 миллион теңге бопсалау, артынан қамауға алып, тергеу изоляторына қамау – бұл көп жылғы «мансаптың» заңды жемісі. Ұсынылған бап бойынша ақша сомасы оны автоматты түрде аса ауыр қылмыстар санатына ауыстырады. Махамбет Әбжан ұзақ мерзімге, 15 жылға дейін түрмеде отыруы мүмкін, бұл оның қазіргі жасын ескерсек, іс жүзінде оның өмірінің соңы.

Оның жағдайына түспеу үшін оның оған қалай жеткенін жалпы түрде білу керек.

БАСТАУ

2002 жылдың қараша айында Еуразия ұлттық университетінің қабырғасында. Л.Н.Гумилев, Қазақстан патриоттық жастар одағы (СПМК) пайда болды. 2001 жылы Қазақстанның Демократиялық таңдауы (ДВК) құрылғаннан кейінгі дүмпулер республиканың саяси өміріне белсенді әсер етуді жалғастыра берген кезде, сол кездегі уақыт аласапыран болды.

Махамбет Әбжан Жанбота Қарашолақова пен Азамат Жетпісбаевпен бірге СПМК-ның бастауында тұрды. Саяси белсенділік елордалық университет алаңында орналасқан Полис саясаттану клубының төңірегінде шоғырланды. Бір кезде университет басшылығы осының бәрінен шаршап, клуб жабылды. Бұл ретте 2005 жылы 5 мың мүшесі бар Қазақстан патриоттық жастар одағын оппозиция – Қазақстан коммунистік партиясы мен ҚДТ қолдады.

2003 жылы Әбжан алғаш рет Алматыдағы оппозициялық саяси арулар тобына түсті. Одан кейін Төлен Тоқтасыновтың (олигарх, Ғалымжан Жақияновтың әріптесі) ақшасына Мәжіліс пен мәслихаттар сайлауына болашақ байқаушыларға тренинг жүргізілді. Махамбет Әбжан іс-шарада өзін дөрекі ұстады және бір сәтте бапкерден қол алысып отырып, газетті тайсалмай оқуға алданып қалғаны сонша, оны жаттығудан қуып жіберді.

Бұл жағдай есте қалды, өйткені мұндай жиындарға әдетте пікірлес адамдар жиналады, ал саяси және этикалық ережелерді сақтау әдепкі бойынша болжанады. Айтпақшы, Жанбота Қарашолақов та жаттығуда болып, өзін жайбарақат ұстады. Одан кейін Серікболсын Әбділдиннің коммунистік партиясында мансап жасады.

АУЕ

2005 жылдың соңында қаржы полициясы Махамбет Әбжан мен Азамат Жетпісбаевқа қатысты «Мемлекет қаражатын ысырап ету» бабы бойынша қылмыстық іс қозғады, содан кейін екі айыпталушы да Қырғызстанға қашып кеткен. Жалпы, СПМК-ға мемлекеттен 1,3 миллион теңге бөлінді (үгіт, үгіт, студенттік және жастар саясаты), оның ішінде Әбжан өз үлесін алды. Ол кезде бұл сома қазіргі «аяқталмаған» 3 мың доллардан әлдеқайда ауыр болатын. Бішкекте «жас патриот» журналист болып, қанды режим туралы мақалалар жаза бастады. Бүгінде «қанды режим» деген тіркес «тиімді басқарушылар» тәрізді бірдеңеге айналып, мысқылмен айтылады, бірақ сол жылы Махамбет Әбжан қара бояуын аямады, шынайы және ойдан шығарылған жауыздық туралы ашулы қиялын тыйған жоқ.

Ақпаратты толтыру байқалып, желтоқсанның өзінде екі «саяси эмигранттарды» Қырғыз полициясы мен қазақстандық барлау қызметкерлері ұстады. Азамат Жетпісбаев 2 жыл ғана сынақ мерзімін алса, Әбжан толық отырды да, 2009 жылы бостандыққа шықты. Әйтеуір оның жолдары Вадим Курамшинмен тоғысты. Бұл рецидивист қазір барлығы ширек ғасыр қызмет етті. Оның өзі адам құқықтары мен БАҚ қызметі үшін, бірақ іс жүзінде саяси қаптамаға оралған түрлі алаяқтық пен жалғандық үшін дейді.

Қылмыстық бауырластық шынымен де орын алады. Махамбет Әбжан соңғы рет қамауға алынғаннан кейін Құрамшиннің оны қорғауға тырысуы (тіпті баспасөз конференциялары мен әлеуметтік желілердегі жазбалар өте «бұлыңғыр» болса да) құндылықтардың, мүдделердің және өмірге деген көзқарастың ұзақ мерзімді байламы туралы айтады.

ЗОРЛАУШЫЛАРДЫ ҚОРҒАУ

Әбжанның азғындығы зорлаушыларды қорғаудан көрінді. Зорлау жасаған нағыз адамдар одан ақпараттық және белсенді қолдау алды.

Осы сәтте біздің антиқаһарман әлемінің суретіндегі бұзылулар өте дөңес болды. Алыстан әкелген ақылы саяси оқудан қуылғаны бір бөлек. Біреудің мүлкін ақымақтықпен ұрлап, кейін ұсталу да капиталистік шындықтағы қарапайым құбылыс. Бірақ қоғам қайраткері ретінде зорлаушылардың жағында ойнау жан дүниесінде ерекше жағдайды қажет етеді.

Зорлаушыларды қорғау дәл осы қылмыскерлермен күресіп жатқандарға қарсы әрекетті білдіреді. Яғни, бір журналистік-ақпараттық толқынды екіншісіне айдау керек, бұл өз қызын тұншықтырмаған қылмыскерді немесе полиция бастығының орынбасарын қорғауға кіріспейтін қалам акулаларымен сөзсіз қақтығыстарға әкеледі. ұсталған адамды азаптаған бөлім. Бірақ мұндай нәзік жағдай Махамбет Әбжанды мазалаған жоқ. Оның анық үйренгені – «ақшаның иісі жоқ» қағидасы. Зорлаушылардың оған кем дегенде бірдеңе төлегені факт емес, ал егер төлесе, онда аз.

Қазақстан журналистикасының қиын-қыстау жағдайында да БАҚ қызметкері зорлаушыны темір тордың ар жағына отырғызуға көмектесу, жауапкершіліктен құтылуға көмектесу жақсы іс деп саналады. Осы орайда Әбжан «жаманды аяған жақсыға зиян» деген латын мәтелін журналистік гильдия өкілдерінің бәрі бірдей айта бермейтінін үлгі етті.

ЖАҢА КЕЗЕҢ

2016 жылы Махамбет Әбжанға қатысты бөтеннің мүлкін иемдену фактісі бойынша қылмыстық құқық бұзушылық фактісі бойынша тергеу басталды. Ол кезде белсенді «Ата-кент» тұрғын үй кооперативінің алданған үлескерлерінің мүддесін қорғады деген «Шаңырақ» қоғамдық ұйымының директоры болған.

Біздің жауапкер Астана қаласының Пригородный тұрғын алабындағы жер телімінің нысаналы мақсатын өзгерту туралы мәселені шешуге саналы түрде мүмкіндігі болмай, «Ынтымақ құрылыс Астана» ЖШС басшысының мүлкін (8 мың АҚШ доллары) иемденіп, бір мезгілде оның бұрынғы сыбайласы Азамат Жетпісбаев. Бұл жерде Жетпісбаевтың да жалпы сауалы бар: ол шынымен де мұндай кадрларды жылдар бойы өзгеріп, алаяқтық әрекеттерден басқа нәрсеге қабілетті деп ойлады ма?

Екінші жағынан, СПМК құрылтайшылары үштігінің алданған мүшесінің сиқыры тез басылды. Сот үкімімен Әбжан бап бойынша қылмыс жасағаны үшін кінәлі деп танылды. 190 (алаяқтық) 3-бөлігінің 1-тармағы (аса ірі көлемде) және алаяқ тағы да 3,5 жылға бас бостандығынан айыру жазасына кесілген. Айтпақшы, сол жылы Махамбет Әбжан полиция қызметкерлерін балағаттады, оларға бағынбады, билік өкіліне күш көрсетті деген айыппен бір жылға бас бостандығынан айырылып, 100 АЕК көлемінде айыппұл төледі.

СӨЗ ТАСУШЫ

Әбжан тұлға элита мен құқық қорғау қызметкерлерінен біреуді тартты. Дәл осы кісілер Әбжанның ҚазТАГ-қа журналист болып жұмысқа орналасуына, Сейітқазы Матаевқа қарап, хабарлауына көмектескен көрінеді. БАҚ саласындағы осы «әріптесімен» жақын немесе оқтын-оқтын қиылысып жүргендердің бәрі оның стандартты емес және типтік емес мінез-құлқына назар аудармай тұра алмады. Бірде ол спикерлерді күтпеген жерден арандатты, бірде ватл дуалына көлеңке түсірді, ол баяндама немесе эссе жазу арқылы талап етілгеннен әлдеқайда тереңірек сұрақтар қойды. Жалпы, ол барлық жағынан иіскеп, қарапайым БАҚ қызметкері сияқты оңтайлы кәсіби себептермен қажет емес деп сұрады. Бұл үшін ол күдікті түрдің белгісін алды, одан аулақ болу керек. Сірә, Махамбет Әбжанды ақпарат агенттігіне арам ойлыларға инсайдерлік ақпарат жеткізсін деп енгізген шығар.

БИЗНЕС МОДЕЛІ

Біздің қайраткер ҚазТАГ-тан «соққыға» түскенде, ол өзін түрлі басылымдарда жұмыс істейтін фрилансер ретінде көрсете бастады. Бұл мәртебе Әбжанға өзімшілдік мүддені жамылғы ретінде кең журналистік мүддеге ие болуға мүмкіндік берді. Ол бір кездері Қайрат Сатыбалдымен байланысы бар сияқты көрінген кәсіпкер Рашит Махаттан «соңғы» 50 миллион теңгені бопсалаған. Тек ол алаяқтың талабына көнбей, құқық қорғау органдарына арыз жазды. Рецидивист БАҚ пен қоғамдық-саяси радардан ұзақ уақыт жоғалып кетуі үшін арнайы толық көлемде әсерлі сома жиналған көрінеді.

Махамбет Әбжан шын мәнінде қазақстандық ақпараттық күнделікті өмір құрылымдарынан жүйелі түрде «шығып» отырды. Бұл әдетте бас бостандығынан айыру орындарына түсумен байланысты болды. Енді ұмыту кезеңі әсіресе ұзақ болуы мүмкін. Олардың айтуынша, біздің антикаһарман бір-екі рет бопсалаудан жақсы пайда тауыпты. Олар сену мүмкін емес мүлде фантастикалық фигуралар деп атайды. Егер Әбжан әдетімен де осындай соманы жинаса, мұндай тәуекелді кәсіпті тастап, демалысқа кетер еді. Тағы да үш балалы отбасы. Осылайша, жүйе түсінікті: бір жетістік, содан кейін екіншісі, содан кейін мемлекеттік қаражат есебінен құндылықтарды қайта бағалаудың ұзақ мерзімді мүмкіндігі. Сонымен қатар, Махамбет Әбжан блогер бола тұра Қасым-Жомарт Тоқаев пен оның жиені Қаныш Ізбастинге қарсы өте жағымсыз материалдар жазғаны жағдайдың барлығын шиеленістіреді. Осының барлығын «бейтарап» бағалау саласына қоса алған сияқты. Ақша үшін немесе Нұрлан Нығматулиннің уәдесі үшін шығар.

Әбжан сол оқиғаға толы жылдың қаңтар айында ресейлік оппозициялық «Дождь» телеарнасына сұхбат беріп, Қазақстан Республикасының мемлекеттік қауіпсіздігіне нұқсан келтіру туралы салмақты мақала айтқан кезде мемлекет басшысының қарсыластарын өзіне қаратты. Рас, тергеу шешімімен жүргізілген сараптама оны қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіз таппай, 24 наурызда Мәскеу қалалық полиция басқармасының тергеушісі істі тоқтатты.

Нұрлан Нығматулин 1 ақпанда Мәжіліс спикері қызметінен босатылды. Махамбет Әбжан онымен жақсы сұхбаттар жүргізіп, шыңдалған саясаткерді ақ, үлпілдек етіп көрсетті. Егер кешегі плутократ ақша төлесе, бұл жеткіліксіз болуы мүмкін, сондықтан мақсаттары мен байланыстары түсініксіз болашақ журналист бопсалаумен айналысуға мәжбүр болды. Президент Тоқаев пен оның туыстарына қарсы материалдар топтамасын ағайынды Нығматулиндер руынан тапсырыс берген көрінеді. Нұрлан Нығматулиннің ҚазТАГ-қа қатты мұқтаж болғаны және оның артынан қатал рейдерлердің шабуылы болғаны үшін ғана жалпы режимдегі колонияда өте жағымсыз жылдарды өткізген Сейітқазы мен Әсет Матаевтарды Жоғарғы Соттың неліктен толық ақтауы осымен түсіндірілсе керек.

Тұрғын Қазақстан Республикасының құқық қолдану тәжірибесі жағдайында ақтау үкімінің не екенін жақсы түсінбейді. «Бәрін алға-артқа қайтару» механизмі атышулы істе іске қосылғанда, тергеушілер, жедел уәкілдер, прокурорлар, судьялар, куәлар және басқа да заңсыз әрекеттерге барғандардың әсерлі контингенті жазаланады. Теориялық тұрғыдан алғанда, Алматыдағы Ұлттық баспасөз клубы ғимаратының қираған екі жоғарғы қабаты да мемлекет есебінен Сейітқазы Матаевқа қалпына келтіріліп, арнайы мемлекеттік акт бойынша қайтарылуы тиіс.

Әр түрлі Татубаевтар енді уайымдай бастауы керек. Өйткені ҚазТАГ иелерімен ең алдымен оның қолдары айналысты.

ПАЙДАЛЫ ҚОРЫТЫНДЫ

Махамбет Әбжан туралы көлемді материалдың өзінде оның ебедейсіз өмірінің белестерін түгел қамту мүмкін емес. Бірақ біз тривиальды емес өмірбаянды қарастыруға уақыт жұмсағандықтан, маңыздылығы әртүрлі қорытындыларға назар аударған жөн. Егер сіз өз еркіңізбен таңдаған қызмет профиліңізде сіз төлемеген тренингке шақырылсаңыз, онда сіз білім алуыңыз керек және назар аудармау мен құрметтемеушілік көрсетпеуіңіз керек. Бұған қоса, мұның барлығын мақтаншақтықпен және қарсылықпен жасау. Мемлекет үгіт-насихат жұмыстарына өз жауапкершілігіңізбен ақша бөлген болса, оны бюджет есебінен өз материалдық мәселелеріңіз бен құмарлықтарыңызды шешпей, таза мақсатты түрде жұмсау керек. Егер сіз заңгер болмасаңыз, зорлаушыларды қорғамаңыз және бұл сіздің тікелей кәсіби міндетіңіз.

Вадим Курамшин сияқты адамдармен араласпаңыз, өйткені Маркиз де Сад өз шығармаларында дұрыс атап өткендей, сіз қылмыскерлермен не бір жағында болуыңыз керек, немесе мүлдем бизнессіз болуыңыз керек. Саяси қылмысқа қарапайым қылмыстан кем емес сақтықпен жол бермеу керек. Өзіңізді әкімдіктің қызметкері ретінде көрсетпеңіз және проблемалық мәселені шеше аламын деп пара алмаңыз, бірақ бұл үшін нақты ресурстарыңыз жоқ. Нұрлан Нығматулин сияқтылармен араласпа. Егер жағдай қазірдің өзінде қызып тұрса және сіз Сейітқазы Матаев пен оның арасында біржақты таңдау жасауыңыз керек болса, онда қарапайым адамдар бір-біріне ұқсамайтын екі фигурада ешқашан қателеспейді.

Қазақстан Махамбет Әбжанға бопсалау идеясы жақсылыққа апармайтынын өз үлгісімен көрсеткен Ярослав Голышкиннің (түрмеден босап шыққан), Бигелді Ғабдуллиннің істерін біледі. Ісіне шынымен көмектесетін адамдардан ақша алу бір басқа, қарсы жұмыс істеп жүргендерден, тіпті мақсатты түрде ақша алу бір бөлек. Қаржы желін тек желкендерде ұстаңыз. Сайып келгенде, бұл «желге қарсы жастар» сыра акциясы емес, Қылмыстық кодекс аумағындағы өте ауыр және қауіпті ойын болды.

Егер сіз қиын бизнесте бір немесе екі рет сәттілікке ие болсаңыз да, қайғылы нәтиже қазірдің өзінде алдын-ала қорытынды болып табылады. Журналистердің, блогерлердің, белсенділердің сөздің жақсы мағынасында ұстанымдары болуы керек. Олардың саны аз шығар, бірақ Әбжанның жағдайына түсіп қалмас үшін міндетті.

Алексей ВЮГИН

«Ведомости Казахстан»